0
Erzurum belki de tarihinin en karanlık günlerini bu iki yıl içersinde (1916-1918 yılları arası) geçirdi. Bir yanda ezeli düşmanı Ruslar, diğer yandan yüzyıllarca içimizde yaşayan Ermenilerin ihaneti, Dadaşları canevinden , yüreğinden yaralamıştı.Birinci dünya savaşında Erzurum, Çarlık Rus ordusunun ilk hedefi üzerindeydi. Erzurum 16 Şubat 1916'da Ruslar tarafından işgal edildi. 1917 yılında Rusya'da çarlık rejimi yıkılmış Bolşevikler ülkede duruma el koymuşlardı. Rusya'da bu yönetim değişikliği üzerine Ruslar işgal ettikleri Doğu Anadolu Bölgesini boşaltarak ülkelerine dönmeye başlamışlardı. Ancak Doğu Anadolu'da Ermenistan hayalini yaşayan Ermeniler süratle silahlanarak Erzurum ve çevresinde soykırıma giriştiler. Erzurum Rus II. Topçu Kale Komutanı olan Twerdo Khlebov, Ermenilerin bu kanlı hareketlerine sadece seyirci kaldı.
Ermenilerin bu acımasız işgal ve katliamına son vererek, milis kuvvetlerle birlikte 12 mart 1918’de Erzurum’u kurtarır. Şehir harabeye dönüşmüş, Nüfus ise 8.000’lere düşmüştür.
Kazım Karabekir Paşa, 12 Mart sabahını şöyle dile getiriyordu: "Erzurum'da halk gözyaşları içinde kimi babasını, kimi kardeşini yakılmış ya da süngülenmiş buluyor, saçlarını yoluyordu, sokaklarda canlılıktan bir iz bile kalmamıştı. Yerlerde çocuk, kadın ve yaşlılar kanlar içinde yatıyordu."
Ermenilerin yalnız son gece (11-12 Mart 1918) 3000 Müslüman Türk'ü öldürdüklerini, Erzurum'daki Rus Yarbayı Twerdo Khelebof anılarında ifade etmiştir. "Demiryolu istasyonunda sanki bir mezarlık ölülerini dışarıya çıkarmıştı. Cenazeler arasından geçerek feci duruma gözlerimizle şahit olduk. Bilhassa Tahtacılar semtinde karşılıklı yer alan Osman Ağa ve Mürsel Paşa konaklarına doldurulup yakılan ve katledilen Erzurumlular insanı titretiyordu."
Erzurum'da resmi belgelere göre 9563 yerli Türk ahali Taşnak Ermeni çeteleri tarafından şehit edilmiştir.
I.Kafkas Kolordusu komutanlığına 1918 yılı başlarında atanan Kazım Karabekir “Doğunun kurtarılmasını sağlayan kumandan“ olarak tarihe geçer. Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir komutasındaki Türk ordusu, Ocak 1918 de Rus işgali sonucu geri çekilmiş olduğu Erzincan’ın Refahiye ilçesinden yola çıkarak, Erzincan, Erzurum, Sarıkamış, Gümrü, Ağrı’yı Rus himayesindeki Ermenilerin zulmünden kurtarmıştır. Azerbeycan’daki İngiliz kuvvetleri buradan çıkartmıştır.
Kazım Karabekir Paşanın Erzurum Kongresine verdiği destek, daha sonraki kurtuluş savaşımızın başarılı olmasını büyük ölçüde etkilemiştir. Erzurum da kaldığı 1918-1919 yıllarında bir çok sosyal hizmete öncülük etmiştir. Şehit Askerlerimizin kimsesiz çocuklarını sahiplenerek açmış olduğu, yatılı okul bu hizmetlerinin en önemlisidir.
